تاریخچه شب یلدا

در این مقاله درباره ی تاریخچه شب یلدا و اینکه نام این شب به یاد ماندنی از کجا آمده و چه گذشته ای داشته مطالبی در اختیار شما عزیزان گذاشته شده است.

واژه شناسی یلدا و چله

شب یلدا چیست؟

یلدا در ایران به معنی تولد مهر (میترا) و واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است. کتاب آثار الباقیه نوشته شده به زبان عربی و در حال حاضر، چند ترجمه فارسی از آن منتشر می‌شود. ابوریحان در این کتاب گاه‌شماری و تقویم اقوام مختلف را بررسی کرده است. اگر علاقمند باشید می‌توانید مراسمات و جشن‌های اقوام باستان را در این کتاب مطالعه کنید.

دقیقا مشخص نیست که واژه یلدا چه زمان و چطور وارد زبان فارسی شده است. از تاریخ این‌طور بر‌می‌آید که مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده‌ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می‌کند.

شب چلّه یعنی چه؟

چلّه زمستان از اول دی (در تقویم کنونی ایران) آغاز می شود و تا دهمین روزِ بهمن ماه ادامه دارد. به این ایام چلّه بزرگ می گویند.  س از آن، چلّه کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چلّه کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. چهار روز پایان چلّه بزرگ، و چهار روز آغاز چلّه کوچک را، چهار چهار می‌گویند که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.

ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار‌های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آن‌ها دو موقع از سال را به نام چلّه می‌شناختند. چلّه تابستان که از تیر شروع می‌شد و چلّه زمستان که از دی‌ماه. چلّه‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می‌شدند؛ چلّه بزرگ و چلّه کوچک. چهل روز ابتدایی را چلّه بزرگ و بیست روزِ بعد را چلّه کوچک می‌نامیدند.

شب چلّه در حقیقت همان شب یلدا است. چون از فردای این شب، چلّه بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چلّه می‌گویند.

اما چرا برخی این شب را چله و برخی یلدا می نامند؟

در ادبیات و اشعار فارسی ایرانی یلدا به معنای تولد آمده است و ابوریحان بیرونی این شب را تولد خورشید نامیده است. اما چله نیز نام دیگری است که بر این شب گذاشته شده است چرا که از اول زمستان تا دهم بهمن را چله بزرگ و اوج سرما می دانند.

برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.

فلسفه و علت نامگذاری شب یلدا

یلدا در افسانه‌ها و اساطیر ایرانی حدیث میلاد عشق است که هر سال در «خرم روز» مکرر می‌شود.

 ماه دلداده مهر است و این هر دو سر بر کار خود دارند که زمان کار ماه شب است و مهر روزها بر می‌آید. ماه بر آن است که سحرگاه، راه بر مهر ببندد و با او در آمیزد، اما همیشه در خواب می‌ماند و روز فرا می‌رسد که ماه را در آن راهی نیست.

سرانجام ماه تدبیری می‌اندیشد و ستاره ای را اجیر می‌کند، ستاره ای که اگر به آسمان نگاه کنی همیشه کنار ماه قرار دارد و عاقبت نیمه شبی ستاره، ماه را بیدار می‌کند و خبر نزدیک شدن خورشید را به او می‌دهد. ماه به استقبال مهر می‌رود و راز دل می‌گوید و دلبری می‌کند و مهر را از رفتن باز می‌دارد. در چنین زمانی است که خورشید و ماه کار خود را فراموش می‌کنند و عاشقی پیشه می‌کنند و مهر دیر بر می‌آید و این شب، «یلدا» نام می‌گیرد. از آن زمان هر سال مهر و ماه تنها یک شب به دیدار یکدیگر می‌رسند و هر سال را فقط یک شب بلند و سیاه وطولانی است که همانا شب یلداست.

تاریخچه شب یلدا
اعمال شب یلدا یا طولانی‌ترین شب سال

تحقیق در مورد آداب و رسوم شب یلدا شما را به اعمال این شب طولانی و خاص می‌رساند. اعمالی که نه تنها در هر کشوری با کشور دیگر متفاوت است، بلکه در شهرهای مختلف ایران نیز سبک و سیاق خاص خودش را دارد و مردم فارس، کردستان و… به روش خودشان به استقبال زمستان می‌روند. با وجود این تنوع، همچنان اقوام ایرانی فلسفه شب یلدا را حفظ کرده‌اند و آیین‌های دیرینه‌ای که برای این شب در نظر گرفته شده را به طور کامل انجام می‌دهند. در ادامه به برخی از مواردی که به عنوان اعمال اصلی شب یلدا شناخته می‌شوند پرداخته‌ایم.

فال حافظ و شاهنامه خوانی در شب یلدا

در این شب خاص، شاهنامه و دیوان حافظ نیز در گوشه سفره یلدا قرار می‌گیرد. سپس تا پاسی از شب حاضرین در مهمانی شاهنامه‌خوانی می‌کنند و فال حافظ می‌گیرند، یا با تنقلات و خوراکی‌های مخصوص یلدا از خودشان پذیرایی می‌کنند. در نهایت، مردم ایران زمین و سایر کشورهای جهان به استقبال اولین برف‌های زمستانی می‌روند و از تماشای زمینی که سفیدپوش شده و درختانی که برف به آن‌ها جلوه متفاوتی بخشیده است، لذت می‌برند.

خرید آجیل‌های شب یلدا؛ خوشمزه‌های درجه یک

برای شب یلدا در نظر گرفته می‌شود، یک آجیل شیرین خاص است که از مغز پسته، بادام، گردو، فندق و توت و انجیر خشک تشکیل شده. گاهی مواقع برگ زردآلو و کشمش نیز در ترکیبات آجیل یلدایی دیده می‌شود، تا طعم خوراکی‌های این شب را به یاد ماندنی‌تر کند. برنج یا گندم بو داده شده، شاهدانه، نخود برشته، تخمه هندوانه و برخی از خوراکی‌های خاص مانند باسلوق نیز در شهرهای مختلف ایران به عنوان آجیل یلدایی سرور می‌شوند. بنابراین علاوه بر آجیل‌های اصلی که مغزیجات هستند، گاهی مواقع می‌توانید با خوراکی‌های دیگری که برای این شب تدارک دیده شده و در ظرف آجیل‌های خوشمزه خودنمایی می‌کنند نیز از خودتان در طولانی‌ترین شب سال پذیرایی کنید.

میوه‌های شب چله؛ از هندوانه تا انار

انار که به عنوان یک میوه بهشتی از دیرباز در ایران و جهان شناخته می‌شود، اصلی‌ترین میوه‌ای است که رد پای آن را در سفره یلدا می‌توانید پیدا کنید. دانه‌های منظم این میوه نماد برکت و باروری هستند و رنگ قرمز آن، نوید بخش روزهای روشن و شادی است. میوه دیگری که معمولاً در شب یلدا سرور می‌شود هندوانه است. این میوه که از فصل تابستان آمده، گرما و حرارت را با خودش به شب یلدا می‌آورد، تا روشنایی خورشید و برکت را مهمان سفره‌های یلدایی کند. علاوه‌براین دو میوه که از قدیم در سفرهای یلدای ایرانی‌ها دیده می‌شود، نام میوه‌های فصل مانند پرتقال، سیب، لبو، خرمالو و حتی کدو تنبل طعم‌دار شده با دارچین و عسل نیز در بین میوه‌های شب یلدا دیده می‌شود. با وجود تنوع میوه‌های شب یلدا شاهد پربارتر شدن این شب و ماندگارتر شدن خاطرات آن در ذهن مهمان‌های یلدایی خواهید بود.

یلدا در 1000سال پیش

در زمان ابوریحان بیرونی به دی ماه، «خور ماه» (خورشید ماه) نیز می‌گفتند که نخستین روز آن خرم روز نام داشت و ماهی بود که آیین‌های بسیاری در آن برگزار می‌شد. از آن جا که خرم روز، نخستین روز دی ماه، بلندترین شب سال را پشت سر دارد پیوند آن با خورشید معنایی ژرف می‌یابد.
از پس بلندترین شب سال که یلدا نامیده می‌شود خورشید از نو زاده می‌شود و طبیعت دوباره آهنگ زندگی ساز می‌کند و خرمی‌ جهان را فرا می‌گیرد.

جشن کریسمس یا جشن شب یلدا
مراسم شب چله از طریق ایران به قلمرو رومیان راه یافت و جشن «ساتورن» خوانده می‌شد. جشن ساتورن پس از مسیحی شدن رومی‌ها هم اعتبار خود را از دست نداد و ادامه یافت كه در همان نخستین سده آزاد شدن پیروی از مسیحیت در میان رومیان، با تصویب رئیس وقت كلیسا، كریسمس (مراسم میلاد مسیح) را ۱۷ دسامبر قرار دادند كه چهار روز و در سال‌های كبیسه سه روز بیشتر از یلدا فاصله ندارد و مفهوم هر دو واژه هم یكی است. از آن پس این دو میلاد تقریباً باهم برگزار می‌شده‌اند.

بیشتر بخوانید: آموزش دسر شب یلدا